Džejms Džojs, jedan od najznačajnijih pisaca 20. veka, započeo je rad na svom najpoznatijem romanu „Uliks“ u Trstu 1914. godine, a završio ga je u Parizu 1921. godine. Roman je objavljen 2. februara 1922. godine, na Džojsov 40. rođendan, uz podršku Silvije Bič. Iako se roman danas smatra vrhunskim delom modernističke književnosti, njegova objava nije bila bez kontroverzi.
Pre objavljivanja, „Uliks“ je od 1918. do 1920. godine deljen u nastavcima u američkom avangardnom časopisu „Mali pregled“. Urednici časopisa suočili su se s pravnim problemima nakon što je jedna scena u romanu, u kojoj se protagonist Leopold Blum masturbira posmatrajući devojku Gerti MekDauel, izazvala skandal. Ova scena je bila povod za tužbe, a „Uliks“ je bio zabranjen u Sjedinjenim Američkim Državama. Iako je zabranjen, roman je izazvao brojne kritičke rasprave i polemike.
Zabrana u SAD-u ukinuta je tek 1933. godine, nakon sudskog procesa koji je potvrdio pravo na slobodu govora i umetničku izražajnost. U Velikoj Britaniji, knjiga je objavljena 1936. godine, dok je u Irskoj, Džojsovoj domovini, postala dostupna tek šezdesetih godina prošlog veka. Ove okolnosti doprinele su stvaranju mita oko dela, čime je „Uliks“ stekao status kultnog romana.
Roman „Uliks“ se temelji na Homerovoj „Odiseji“, a njegovo ime potiče od latinske verzije imena Odisej. Džojs uspostavlja brojne paralele između likova iz svoje priče i junaka iz Homerove poeme. Na primer, Leopold Blum može se smatrati modernim Odisejem, dok je njegova supruga Moli Blum savremena Penelopa. Takođe, Stiven Dedalus, još jedan ključni lik, može se povezati sa Telemahom. Ova strukturalna povezanost između likova i njihovih iskustava stvara složenu narativnu mrežu koja poziva na dublje analize i interpretacije.
Stil pisanja Džojsa u „Uliksu“ je revolucionaran. Njegova upotreba toka svesti kao narativne tehnike omogućava čitaocima da dožive unutrašnji svet likova na neobičan način. Ova tehnika, koja je bila gotovo nepoznata u književnosti pre Džojsa, omogućava direktan uvid u misli i osećanja likova, čime se kreira intenzivna emocionalna povezanost sa čitaocem.
Osim toga, Džojs koristi raznolike stilove i tehnike pisanja koji se protežu kroz različite epohe engleske književnosti. Ova eklektičnost doprinosi bogatstvu teksta i pruža čitaocima priliku da istraže različite slojeve značenja. Džojs je majstor aluzija, a njegov roman sadrži brojne reference na klasičnu literaturu, religiju i savremene društvene teme, čime stvara složen i višeslojan narativ.
Roman „Uliks“ takođe istražuje teme identiteta, pripadnosti i svakodnevnog života. Džojsov prikaz Dablina kao pozadine za radnju romana daje mu dodatnu dimenziju, čineći grad glavnim „likom“ u priči. Dublinska svakodnevica, običaji i kultura predstavljaju bogatu tapiseriju kroz koju Džojs istražuje ljudsku prirodu i egzistencijalne dileme.
U godinama nakon objavljivanja, „Uliks“ je postao predmet mnogih akademskih studija i analitičkih radova, a njegovi uticaji na književnost i kulturu su neprocenjivi. Mnogi pisci i umetnici priznali su Džojsov uticaj, a njegovo delo je inspirisalo generacije stvaralaca. Roman se i danas proučava na univerzitetima širom sveta, a njegovo mesto u kanonu svetske književnosti je neosporno.
Džejms Džojs je, kroz „Uliks“, ostavio trajni pečat na književnost, redefinišući granice pripovedanja i umetničkog izražavanja. Njegova sposobnost da istražuje duboke ljudske emocije i svakodnevne situacije, uz inovativne stilističke pristupe, čini „Uliks“ jednim od najvažnijih dela modernističke književnosti.
